W swojej wyczerpującej pracy Katarzyna Wądolny-Tatar dokonuje szczegółowej analizy dynamicznie rozwijającej się i podlegającej ciągłym zmianom współczesnej polskiej literatury dla dzieci. Jej cechą jest fakt, że autorzy nie traktują już młodych czytelników w sposób ulgowy. Narracje, które opisuje autorka, dotyczą tematów ważkich i życiowo istotnych – tych obecnych i dotyczących przeszłości. Jak czują się uchodźcy z Aleppo? Jak w XI wieku młody Bezprym walczył o władzę? Jak działają skrajne emocje? Przed jakimi wyborami stanął Janusz Korczak?
2021-09-13
Piaskownica i koń na biegunach. O czym mówią książki dla dzieci?
Motywy i narracje z najwyższej półki
Odczytanie zawartych w literaturze dziecięcej tropów i zagadnień może nie być łatwe. Jednak dzięki tej publikacji otrzymujemy analizę narracji, „najważniejszego strukturalnie nośnika treści i formy”, który nadaje kształt współczesnym książkom dla najmłodszych. Autorka zaznacza, że zmiana definicji i zakresu powieści literackiej staje się przyczyną zmian zachodzących w formie literatury dla najmłodszych. Rozmycie ustalonych historycznie ram baśni, powieści czy opowiadań skutkuje bowiem powstawaniem nowych, hybrydycznych form literackich, w których do głosu dochodzą nowe motywy. Motywy te są nośnikiem, który przemyca w świat dzieci poważne tematy i zagadnienia jeszcze do niedawna uważane za „dorosłe” – motywy śmierci, postrzegania postaci historycznych czy litości i empatii. Na te zmiany zwrócić uwagę powinni zarówno rodzice, jak i osoby zajmujące się książką dziecięcą zawodowo i naukowo – wydawcy, bibliotekarze czy dydaktycy. Na przykładach autorka przedstawia bowiem literaturę dziecięcą z najwyższej półki, książki, które poruszanymi zagadnieniami odpowiadają na zmieniającą się rzeczywistość. Ta publikacja jest więc dla tych, którzy zainteresowani są trendami w najnowszej polskiej literaturze dziecięcej.
Opowieść o zmianach w literaturze dziecięcej
Narracje (re)konstrukcyjne, narracje interwencyjne, literackie reprezentacje dzieciństwa to także publikacja, która zwraca uwagę na zmiany na polskim rynku książki dla najmłodszych, na ewolucję w myśleniu wydawców i pisarzy o dzieciach jako czytelnikach. W opisywanych przez autorkę tytułach literackie narracje kierowane do dzieci znajdują bowiem odzwierciedlenie w bieżących procesach społecznych. Bywają przy tym, o czym pisze autorka, projekcjami świata dorosłych na dziecięce imaginarium – ze wszystkimi tego zjawiska wadami i zaletami. Rodzice i autorzy zaczynają jednak dostrzegać chłonność intelektualną młodych osób, zdolność do przyjęcia tematów ciężkich i złożonych. „Literatura, czy szerzej humanistyka, nie tylko pozwala na rozmaite ćwiczenia, lecz również staje się komunikacyjną przestrzenią łączącą czasy i pokolenia, a przynajmniej sferą, która to umożliwia” – pisze.
Książki dla dzieci, terapia dla dorosłych
Wądolny-Tatar omawia te zagadnienia z perspektywy badaczki literatury, ukazując złożoność zabiegów obecnych we współczesnej książce dziecięcej. Analizuje narracje i motywy, które mają nie tylko służyć dzieciom, ale pełnią także funkcję terapeutyczną wobec nas, dorosłych. Bo odkrywanie tematów tabuizowanych stanowi także naukę dla nas samych. Jak mamy mówić o wojnie? Co zrobić z upływającym czasem? Autorka zaznacza przy tym, że przyjmowane w utworze literackim perspektywy stanowią próbę uzyskania odpowiedzi na odwieczne pytania i niezbywalne wątpliwości – a więc tematy o filozoficznej proweniencji.
Umieszczenie tych sfer w literaturze dziecięcej mówi więc dużo o nas samych, osobach dorosłych – zdaje się twierdzić autorka. Ale te narracje niosą też ogólnoludzką chęć przekazania młodszym pokoleniom takich opowieści o świecie, z którymi będą mogły dorastać i dojrzewać. I przekazywać je swoim dzieciom w nowej, lepszej formie.